İnsan vücudunda bulunan demir miktarı, sağlıklı gelişim ve hastalıklarla mücadelede önemli ve etkin bir role sahiptir. Bu sebeple rahatsızlıkların sebeplerinin ortaya çıkarılması amacıyla demir oranının kan değerlerinde ölçümü yapılmaktadır. Demir bağlama kapasitesi, vücutta ihtiyaç duyulan demir mineralinin organlara ve hücrelere yeterli düzeyde ulaşıp ulaşmadığının ölçüldüğü klinik bir testtir. Demir bağlama kapasitesi değerinin düşük veya yüksek olması halinde demir eksikliği başta olmak üzere birçok hastalık tanısı koyulabilmektedir.
Demir bağlama kapasitesi aslında demirle bağlanan diğer minerallerin durumları hakkında uzmanlara bilgi vermektedir. Vücutta demir eksikliği olması demir bağlama kapasitesinin yüksek olduğu anlamına gelecektir. Çünkü kanda bulunan diğer mineraller demir bağlama kapasitesinin yüksek olması halinde bağlanarak hücrelere ulaşacakları demire ihtiyaç duymaktadır. Aynı şekilde demir bağlama kapasitesinin düşük olması de kanda bulunan demir miktarının aşırı yoğunlukta olduğu, demire bağlanan minerallerin bu işlem için yetersiz kaldığı anlamına gelmektedir.
Demir Bağlama Kapasitesi Normal Değer Aralıkları
Demir, vücudumuzda birçok işlevi olan ve proteinlerle bağlanarak hayati fonksiyonlarımızı idame ettiren bir değerdir. Demire bağlanan proteinlerin başında transferrin adı verilen bir madde gelmekte ve yapılan ölçümlerle demir bağlama seviyesi ölçülmektedir. Kan testi ile ölçülen ve “total demir bağlama kapasitesi” anlamına gelen TIBC testi, TDKB testi nedir sorusuna cevap vermektedir. Kanımızda bulunan demir miktarı ve demirin proteinlere bağlanma oranı demir bağlama testi ile ölçülmekte ve hastalıkların teşhisine olanak sağlamaktadır.
Demir bağlama kapasitesi kaç olmalı konusunda cinsiyete göre farklılık söz konusudur. Kan testi yapılarak ölçülen demir bağlama kapasitesi;
- Yetişkin erkeklerde 225-480 ug/dl aralığında,
- Yetişkin kadınlarda ise 215-480 ug/dl aralığında
Bulunmalıdır. Bu değerlerin altında sonuçlara sahip olanların kanlarında yüksek miktarda demir bulunduğu anlamı ortaya çıkarken demir bağlama kapasitesi yüksek kişilerin demir eksikliğine sahip olacağı ve bu durumun düzeltilmesi için tedaviye başlanması gerektiği ortaya koyulmaktadır.
Demir Bağlama Kapasitesi Testi Hangi Amaçla Yapılmaktadır?
Demir bağlama kapasitesi testi iki amaçla yapılmaktadır;
- Vücuttaki demir ölçümünü yapmak,
- Demir moleküllerine bağlanan transferrin proteininin bulunduğu seviyeyi belirlemek.
Demir bağlama kapasitesi düşüklüğü veya yüksekliği başlı başına bir hastalık olmamakla birlikte özellikle demir eksikliği belirtileri görülen hastalara uygulanan bir testtir. Birtakım belirtilerin bir arada bulunması halinde uzman doktorlar bu testi yaptırmaktadır. Dahiliye klinikleri tarafından istenen demir bağlama kapasitesi testi, kan vermek koşuluyla aç olarak ölçülen bir testtir. Hastalarda görülen sürekli yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, halsizlik gibi sebebi bir hastalığa bağlı olmayan durumlarda demir bağlama kapasitesi oluşan belirtilerin anlamlandırılmasında önemli bir işleve sahiptir.
Demir Bağlama Kapasitesi Düşüklüğü Nedenleri Nelerdir?
Demir bağlama kapasitesi testi (TIBC); kanda bulunan demir miktarının ortaya çıkarılması amacıyla yapılmaktadır. Demir bağlama kapasitesinin düşüklüğü kandaki demir miktarının yüksek olduğu ve demir molekülüne bağlanarak taşınan proteinlerin yetersiz olduğu anlamına gelmektedir. Demir bağlama kapasitesinin düşük olması;
- Sürekli yorgunluk ve halsizlik,
- Normal olmayan saç dökülmesi,
- Karın ağrısı,
- Kas ve eklem bölgelerinde hassaslık ve güçsüzlük,
- Akdeniz anemisi (kansızlık) hastalığı,
- Aşırı demir birikimine bağlı olarak gelişen hemokromatoz hastalığı,
- B12 eksikliği,
- Böbreklerde meydana gelen ödem ve protein emilimi sorunları,
- Tiroit bezinin fazla çalışması anlamına gelen hipertiroidizm rahatsızlıkları
Başta olmak üzere birçok hususun ortaya çıkarılmasına yardımcı olmakta ve sayılan belirtilen demir bağlama düşüklüğü anlamına gelmektedir. Demir bağlama kapasitesi düşüklüğü tek başına bir hastalık olmamakla birlikte diğer değerlerle birlikte uzmanlar tarafından birlikte değerlendirilerek hastalıkların önlenmesi amaçlanmaktadır.
Demir Bağlama Kapasitesi Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?
Demir bağlama kapasitesinin normal değerlerin üzerinde olmasının başlıca sebebi demir eksikliği olarak bilinmektedir. Demir eksikliği kansızlık olarak ifade edilmekte baş ağrısı, sürekli üşüme, ciltte solgunluk, aşırı uyuma, bitkinlik ve halsizlik olarak kendini göstermektedir. Kansızlık dışında demir bağlama yüksekliği nedenleri şunlardır;
- Hamilelik son dönemde hormon dengesizliği sebebiyle demir miktarının azalması,
- Aşırı kan kayıpları,
- Karaciğer hastalıkları,
- Hepatit rahatsızlıkları,
- Doğum kontrol haplarının aşırı ve sürekli kullanılması,
- Alyuvarların kanda aşırı üretimi olarak bilinen Polisitemia hastalığı,
- Hemoglobin seviyesinin düşmesinden kaynaklanan hipokromik anemi
Demir Bağlama Kapasitesi Rahatsızlıkları Nasıl Tedavi Edilir?
Demir bağlama kapasitesinin düşük ve yüksek olmasına göre farklı tedavi yöntemleri uygulanarak bu rahatsızlığın tedavi edilmesi amaçlanmaktadır. Demir bağlama kapasitenin düşüklüğünde bilinen en faydalı yöntem dışarıdan kan takviyesinin yapılmasıdır. Uygulanan kan değişimi ile vücutta aşırı olan demir miktarı azaltılmaktadır. Bununla birlikte beslenme ve diyet uygulamalarıyla demir miktarı düşük besinler tüketmek, düzenli egzersiz ve spor yapmak demir bağlama kapasitesinin dengelenmesine yardımcı olacaktır.
Demir bağlamanın yüksek olması tedavisi ise anemi olarak bilinen kansızlık teşhisinde uygulanan tedavi yöntemleriyle benzerlik göstermektedir. İlaç tedavisi ve demir eksikliğini giderici besinler tüketmek, çay ve kahve gibi demir emilimini azaltıcı maddelerden kaçınmak demir bağlama yüksekliğinin önlenmesi için uzmanlar tarafından tavsiye edilmektedir.
Hamilelikte demir bağlama kapasitesi özellikle hamileliğin son dönemlerinde demir eksikliği olarak kendini hissettirmektedir. Bu sebeple doktor tavsiyesi ile demir takviyesi yapılması, C vitamini sebze ve meyveler tüketmek, folik asit bakımından yoğun deniz mahsulleriyle beslenmek hem anne hem de bebeğin sağlığı açısından oldukça önemlidir. Düzenli doktor kontrolü ve klinik testler ile hamilelikte demir bağlama kapasitesi seviyesi asla ihmal edilmemelidir.
Demir Bağlama Kapasitesi Rahatsızlıklarına Uygun Beslenme Önerileri
Demir bağlama kapasitenin düşüklüğüne karşı beslenme önerileri aslında demir seviyesinin düşürülmesinde pek etki etmemektedir. Çünkü birikmiş olan demir miktarının azaltılması bir sürece bağlı olarak gerçekleşmektedir. Bu sebeple demir fazlalığının azaltılması için düzenli olarak kan vermek, bol su tüketmek, çay ve kahve içmek, çikolata yemek, mısır gevreği ve soya fasulyesi gibi demir emilimini gerçekleştiren gıdalarla beslenmek vücuttaki fazla demir miktarının dışarı atılmasına yardımcı olacaktır.
Demir bağlama kapasitesinin yüksek olmasında ve demir eksikliğiyle mücadelede ise sağlıklı ve düzenli beslenme, ortaya çıkan olumsuzlukların onarılmasında önemli bir yere sahiptir. Demir eksikliğinin önlenmesinde ve demir bağlama kapasitesinin düşürülmesinde tavsiye edilen besinler;
- C vitamini bakımından yoğun portakal, mandalina, limon başta olmak üzere meyve ve sebzeler,
- Kırmızı et, balık ürünleri ve karaciğer gibi hayvansal gıdalar,
- Yumurta,
- Pekmez ve üzüm,
- Yeşil yapraklı sebzelerin demir eksikliğini düzenleyecek şekilde çiğ olarak ya da kısa sürede haşlanarak tüketilmesi,
- Nohut, fasulye, pirinç, bulgur gibi baklagiller,
- Kuru kayısı, badem, kuru üzüm, kuru dut gibi kavrulmamış kuruyemişlerin ara öğün olarak tercih edilmesi
Demir eksikliğinin zararları konusunda vücudu koruyacak olan önerilerdendir. Ayrıca süt ve süt ürünleri, alkol, sigara, asitli içecekler, çay ve kahve tüketiminin azaltılarak alternatif bitki çaylarının tüketilmesi de demir bağlama kapasitesinin dengelenmesinde önemli bir işleve sahiptir.