Şizofreni Nedir?
Şizofreni, kişilerin gerçek ve gerçek dışı gerçekleşen olayları birbirine karıştırmasına, gerçekleri gerçek olmayanlardan ayırt edememesine yol açan, sağlıklı düşünememeye yol açan, duygu kontrolüne engel olan bir hastalıktır. Genellikle gelişimi yavaş yavaş olur. Hastalığın erken teşhisi ve tedavisi oldukça önemlidir. Erken teşhis sayesinde hastada ciddi komplikasyonlar gelişmeden hastalığı kontrol altına almayı sağlar.
Hastalık genel olarak, halüsinasyonlardan, paranoyalardan, korkulardan, çarpık düşüncelerden oluşur. Şizofreni hastalarında yansıtıldığının aksine tehlikeli davranışlar ve çoklu kişilik bozukluğu gibi durumlar söz konusu değildir. Ancak medyanın bize yansıttığı dizi ve filmlerde, böyle hastaların işlendiği konularda genellikle hastalar tehlikeli ve saldırgan yansıtılmaktadır. Şizofreni hastaları doğru tedavileri gördüğünde çevresiyle uyum içinde yaşayabilirler. Aileleriyle, arkadaşlarıyla veya tek başlarına hayatlarını sürdürebilirler.
Şizofreni hastalığı, yatışma ve alevlenme evrelerinden oluşur. Hastalığın alevlenme döneminde, gerçek ve gerçek dışı olaylar birbirine karıştırılır ve arasındaki ayrım fark edilemez. Bu duruma psikoloji literatüründe “psikoz” denir. En şiddetli yaşanan psikotik rahatsızlıklardan biri şizofrenidir. Belirtiler kişiden kişiye ve hastalığın şiddetine göre değişkenlik gösterir. Alkol ve diğer bağımlılık maddeleri, stres,tedavideki ilaçların kullanılmaması gibi faktörler hastalığın şiddetini arttırabilir.
Şizofreni Belirtileri Nelerdir?
Hastalığın başlangıç döneminde, birçok hastalıkta olduğu gibi, belirtiler daha hafiftir. Hastanın yakınları bu dönemde bir şeylerin yolunda gitmediğini fark edebilirler. Belirtiler, duygu, düşünce ve davranış bozukluğu olarak görülür. Kendini ifade edememe, sanrılar yaşama, halüsinasyon yaşama gibi belirtiler mevcuttur. Belirgin belirtiler şu şekildedir:
- Şizofreni hastalarında gerçek dışı şeylere inanç vardır. Hayaller ve sanrılar gibi… Örnek verecek olursak; hasta birinin onu sürekli takip ettiğini, ona zarar vereceğini, büyük bir felaketin meydana geleceğini düşünür ve bunlara inancı nettir.
- Bu hastalarda düzensiz motor hareketleri ve düzensiz davranışlar görülür. Çocuksu davranışlar, hedefe odaklanamama,abartılı gösterilen hareketler gibi belirtiler vardır. Bunun yanında tuhaf duruş şekli, kurallara uymama, direnç gösterme gibi belirtiler de vardır.
- Düzensiz düşünme ve konuşma bir diğer belirtidir. Hasta konuşurken kendini ifade edemez. Sorulara verdiği cevaplar yetersizdir. Konuşurken anlamsız olan kelimeler kullanabilir.
Belirtiler Nasıl Anlaşılır?
Bu soruya yanıt olarak birçok örnek vaka gösterilebilir. Yukarıdaki belirtilerin yanı sıra hastalarda hijyensizlik de görülebilir. Önemli olaylara karşı duygusuzluk, yakınlarına karşı şüphe duyma, sebepsiz gelişen duygusallık, çalışma verimliliğinin azalması, mimiksizlik gibi başka belirtilerde vardır. Bu semptomların bazıları hastada sürekli mevcutken bazıları ara ara kendini gösterir.
Şizofreni Neden Olur?
Şizofreniye neyin sebep olduğu tam anlamıyla bilinmemektedir. Genetik ve çevresel faktörlerin yanında beynin kimyasal yapısının da etkisi büyüktür. Ailesinde şizofreni veya farklı bir psikotik rahatsızlık öyküsü bulunan kişilerde bu hastalık daha fazla görülebilir. Yapılan çalışmalar da bu hastaların merkezi sinir sistemi ve beyin yapısının sağlıklı bir kişiden farklı olduğunu göstermiştir. Beyin yapısından kaynaklı sorunlarda dopamin ve glutamat gibi nörotransmitterlere bağlı sorunların yol açtığı düşünülmüştür. Bilim dünyası şizofreninin bir beyin hastalığı olduğunu düşünmüştür. Araştırmalar son hızla devam etmektedir.
Şizofreni Teşhisi Nasıl Konur?
Yaşadığı sorunlar yakınları tarafından fark edilen hastaların kliniğe getirilmesiyle koyulur. Belirtileri şizofreni ile benzerlik gösteren birçok rahatsızlık olduğu için teşhis koyarken zorlanılabilir. Bu nedenle uzmanlar teşhis koyarken birtakım testler, muayene yardımıyla hastalığın şizofreni olduğunu tespit eder. Hastalıkta görülen bazı belirtiler, alkol kullanımı, madde bağımlılığı ya da bazı ilaçların yan etkileri nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu nedenle sorunun neyden kaynaklandığı detaylı araştırılmalıdır. Hastalığın şiddetinde göre en iyi tedavi süreci uygulanır.
Şizofreni Tedavisi Nasıl Yapılır?
Şizofreni kronik bir rahatsızlıktır. Semptomlar ilaçlar yardımıyla kısmen ortadan kalkar fakat hastalık ömür boyu tedavi ister. İlaçların beyindeki dopamin adlı nörotransmittere etki ederek iyileşme yaptığı düşünülür. İlaç tedavisinde temel amaç, kişideki hastalık belirtilerini ortadan kaldırmak, bireylerin diğer insanlar gibi bir hayat sürmelerini sağlamaktır. Bir diğer amaç ise, hastalık ömür boyu sürdüğü için düşük dozla hastalığı hafifletmektir. Uzmanlar tarafından hasta sürekli kontrol altındadır. İlaçlarının dozu, gerektiği zaman, düşürülür veya yükseltilir. İlaçların etkileri yaklaşık 3-4 haftada görülür.
Hastalar, ilaçları, fazla yan etkileri olması nedeniyle pek kullanmak istemez. İlaç almamakta direnen bazı hastalara ilaçlar enjekte edilerek verilir. İlaçlara ek olarak bireysel terapiler de uygulanabilir. Mesleki rehabilitasyon, aile terapileri, sosyal beceri eğitimleri gibi terapilerdir bunlar. Bu ek tedaviler sayesinde hasta biraz daha sağlıklı bir yaşam sürdürebilir. Doğru tedaviler uygulandığında hastalar rahat, başarılı ve üretken bir hayat yaşayabilirler. Kendimizde veya bir yakınımızda şizofreni belirtileri varsa en yakın bir sağlık kuruluşuna başvurup gerekli tedbirleri ve bilgileri aldıktan sonra doğru tedaviye başlanmalıdır.