Demir eksikliği dünyada en çok rastlanan besinsel eksikliktir. En çok görülen anemi türü olan demir eksikliği anemisi, bilhassa hamile, emzikli ve doğurganlık çağındaki kadınlarda oldukça yüksektir, her iki kadından birinde demir eksikliği anemisi görülmektedir. Demir eksikliği, ihtiyacın arttığı büyüme çağında ve hamilelikte daha fazla görülür. Demir mineralinin en önemli fonksiyonu kanda oksijenin taşınmasına yardım etmesidir. Bunun dışında bağışıklık sistemi ve bilişsel performans için de gereklidir. Aşırı yorgunluk, baş ağrısı, huysuzluk, sinirlilik, iştahsızlık, çarpıntı, yorgunluk demir eksikliğinin belirtileridir.
Demir Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Demir eksikliği anemisi, yeterli miktarda demirin alınmaması yada alınan demirden fazlasının anormal şekilde kaybedilmesiyle oluşur. Demir kaybının en önemli nedeni kanamadır. Demir eksikliğinin kadınlarda fazla olmasının sebebi adet dönemindeki kanamalara bağlı kayıplardır. Bunun dışında sık doğum, düşük ve kürtaj sırasındaki kayıplar da demir eksikliğinin kadınlarda daha çok görülmesine sebebiyet verir.
Belirgin bir beslenme bozukluğu yoksa ve demirin mide bağırsak kanalından emilimini bozacak bir rahatsızlık tespit edilmediyse, demir eksikliği anemisinin tek sebebi kanama ile kayıptır. Ülkemizdeki hamile kadınların yüzde 74′ünde, emziren kadınların yüzde 65′inde demir eksikliği anemisi blunmaktadır. Hamile olmayan kadınlarında yarısına yakını demir eksikliği sorunuyla karşılaşmaktadır.
- Hamilelik ve emzirme nedeniyle demir ihtiyacının artması, üreme çağındaki kadınlarda aşırı ya da sık adet kanamalarından ötürü demir kaybı kadınlarda demir eksiliğinin başlıca nedenleridir.
- Vejeteryan beslenme, zayıflamak amacıyla yapılan diyetler demir eksikliğini arttırıcı sebeplerdir.
- Kansızlık çeken kadınların dokuları gerektiğince beslenemez ve erken yaşlanma riski taşırlar.
Demir ihtiyacının artması: Gebelik, emzirme, büyüme çağındaki çocuklar, düşük doğum tartılı ve erken doğan bebeklerde ihtiyaç artar. Diyetle alınan demir ihtiyacı karşılamaya yetmez.
Demirin yetersiz alımı: Çocukların anne sütü yerine demir desteği olmayan mamalarla beslenmesi, inek sütüne 1 yaşından önce geçilmesi, çocuğun günde yarım litreden fazla süt içmesi ve daha büyük çocuklarda hazır gıdalarla beslenme, sosyo-ekonomik durum bozukluğu nedeniyle hayvansal gıdaların yeterince alınamaması buna yol açar. Erişkinlerde çay, kahve tüketiminin fazla olması, diyetle fazla miktarda kalsiyum alınması, etin kavrularak ya da fırında fazla pişirilmesi ve sosis, salam gibi hazır besinlerin tüketimi demirin biyoyararlanımını azaltır. Sakatat, dana eti, koyun eti, tavuk eti, kuru baklagil, kuru meyve ( kayısı-üzüm ), pekmez, yeşil sebze, fındık, fıstık, susam, tahin gibi demirden zengin besinlerin tüketilmesi önerilir.
Demirin yetersiz emilimi: Bazı kişilerde demir bağırsaklardan yeterince emilemez.
Kan kaybı: Özellikle mide, bağırsak sistemindeki iyi ya da kötü huylu tümörler, kadınlarda aşırı adet kanaması, sık ve fazla sayıda doğum, düşük ve küretajlar buna yol açabilir.
Bebeklerde Demir Eksikliği
Kansızlık çeken hamile kadınların bebeği düşük doğum, ağırlıklı doğma, gelişimleriyle ilgili sorunlar yaşama gibi risklerle karşı karşıyadır. Kansızlık kadınlarda düşük ve erken doğum olasılığını artırır. Bebeğin anne sütüyle yeteri oranda beslenememesi ve de ek gıdaya geçildikten sonra demir içeren gıdalarla yeteri kadar beslememesi sonucunda bebekte demir eksikliği görülür. Ayrıca 1 yaşından önce inek sütüne başlanması da demir eksikliğine sebep olur.
Anemi çocuklarda büyümeyi olumsuz biçimde etkiler, zihinsel yetenekleri zayıflatır ve enfeksiyonlara karşı direnci azaltıcı etki gösterir. Demir eksikliği tedavi edilmediği takdirde çocuklarda halsizlik gibi belirtiler dışında akıl ve beden gelişiminde gerilik, öğrenme güçlükleri, dikkat ve hafıza bozuklukları gibi bulgulara yol açabilir.
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Yorgunluk, halsizlik, çabuk yorulma, çarpıntı,huzursuzluk, ellerde soğukluk, üşüme hissi, baş ağrısı, baş dönmesi, adalelerde güçsüzlük hissi, iştahsızlık, göz kararması, saç dökülmesi, kulaklarda uğultu ve çınlama, uyuklama hali, sürekli uyuma isteği, ciltte solukluk, dudak kenarında çatlamalar, konsantrasyon yetersizliği, tırnaklarda beyazlık, cilt renginin kara sarı durması, nefes almada sıkıntı olması. Anemisi olan her insanda bu belirtilerin tümü görülmeyebilir. Aneminin şiddeti, oluşma hızı, süresi ve altta yatan aneminin nedenine göre belirtilerde farklılık olabilir.
Demiri bağırsakta emilimini artırmak için
- C vitamini demirin emilimini artırır. Bu nedenle yumurtayı portakal suyu veya domatesle, köftenin yeşil salata ile tüketilmesi demirim emilimin artırmak açısından önemlidir.
- Mayalı ekmekteki demir mayasız ekmeğe göre daha çok emilir.
- İyi pişmemiş kuru baklagiller ya da kepek ekmeği demirin emilimin azaltır.
Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini azaltır. - Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimin azaltır.
Demir Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Demir eksikliği anemisi tedavisi 2 aşamada olur.
Demir eksikliğine yol açan nedenin tedavisi: Demir eksikliğinin nedeni tespit edilip bu nedenin düzeltilmesi gereklidir.
Demir eksikliğinin giderilmesi: Demir eksikliğinin giderilmesi için, beslenmede düzenlemeler yapılmalıdır ve demir ilaçlarıyla tedavi edilmelidir.
Demir eksikliği anemisinin tedavisi için eksik olan demir ilaçla yerine konulur. Ağız yoluyla alınır ve tedavi yaklaşık 6 ay sürer. Demir depoları dolmadan demir tedavisine son verilmemesi gerekir. Demir ilacı gereksinime göre damardan, kas içine veya ağızdan solüsyon ya da hap biçiminde verilebilir. Demir mineralinin, emilimi zordur. Yanlış beslenme alışkanlığıyla bu olumsuzluk daha da artar. Kafeinli içeceklerin yemeklerle veya yemekten hemen sonra alınması, demir kaybını arttırır.
Kırmızı et yapısındaki vücut tarafından emilebilme özelliği yüksek olan demir sayesinde anemiye karşı koruyucu etki gösteren önemli bir gıdadır. Kırmızı et, karaciğer, balık gibi hayvansal kaynaklı gıdalarda faydalı demir daha çoktur. Bitkisel kaynaklı yiyeceklerle demir gereksinimi karşılanmaz.
Demir İçeren Gıdalar Nelerdir?
- Kırmızı et ve et ürünleri, balık, karaciger, dalak, roka, maydanoz,yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller, fındık, fıstık, susam gibi kuruyemişler, kuru meyveler, üzüm, kayısı çilek, ayva gibi yaş meyveler, pekmez, tahin, üzüm, üzüm pekmezi demir içeren gıdalar arasındadır.
- Pekmez, süte ve süt ürünlerine karıştırılarak alınırsa, demir emilimi azalır. Bu sebeple pekmezi sade veya meyve suları ile birlikte almak gerekir.
- Çay ve kahve demir emilimini azaltır. Çay ve kahvenin, yemeklerden hemen sonra içilmemesi gerekir. Aksi takdirde demirin emilimini engellenir ve yiyeceklerdeki demir etkisiz hale gelir.
- C vitamini demir emilimini arttırmaktadır. Demir ilacının C vitamini ya da portakal suyuyla beraber alınması demir emilimini artırır.
- Kalsiyum, demir emilimini azaltır. Bu yüzden süt, yoğurt, peynir, gibi yiyecekler demir ilacıyla birlikte alınmamalıdır.
- Üzüm, keçiboynuzu veya dut pekmezinden, sabahları uyandıktan bir kahve fincanı içilebilir. Pekmezin içine limon sıkılması demirin emilimini artırır. Anemisi olan kişi aynı zamanda kalsiyum takviyesi de alıyorsa ikisini aynı anda alınmamalıdır.
Demir Haplarının Yan Etkileri Var Mıdır?
Midede rahatsızlık ve yanma, ekşime, kabızlık yapabilir. Yan etkileri azaltmak için, hapları yemekle beraber alın, ilaç miktarını 3-5 günlük sürelerle, yavaş yavaş arttırın. Kabızlık için lifli posalı besinler alın. Bu bir miktar demir emilimini bozarsa da, hiç ilaç alamamaktan iyidir. Midenize dokunuyorsa yatmadan önce almayın. Bir marka veya tür demir hapı dokunursa, bir başkası ile değiştirmek işe yarayabilir. Doktorunuza sorun.